شیوه رازی
دولتی که علویان آن را در نتیجه کوشش ها و رنج های فراوان بدست آورده بودند، کمی بعد از مرگ اطروش نصیب یک گیلانی موسوم به « مرد آویج بن زیاد » شد که از فرماندهان و لشگریان دیالمه بود. او توانست بخش های مرکزی و غربی ایران را به تصرف خود درآورده و اصفهان را به پایتختی برگزیند و بعلت حس وطن پرستی به تقلید از پادشاهان ساسانی برای خود تختگاهی درست کرد که همراه با تاجی مرصع برتخت زرین تکیه می داد. مرد آویج می گفت: « من شاهنشاهی ساسانی را برمی گردانم. » وی به حاکم اهواز دستور داد تا ایوان مدائن را تعمیر کند و بصورت روزگار انوشیروان درآورد. با روی کار آمدن « خاندان بویه » راه برای نافرمانی از دستورات بغداد و نیز استقلال ملی هموار شد بویژه چون آل بویه شیعی مذهب بودند، به خلفا احترامی نمی گذاشتند و طبعا" از اهمیت آنان می کاستند. بهر حال از هنگامی که نفوذ خلفای بغداد و اهمیت و اعتبار آنان در ایران کاسته می شود که این خود برابر است با روی کار آمدن خاندان شیعی مذهب « بویه »، تحولاتی در روش های معماری صدراسلام ایران ( شیوه خراسانی ) ایجاد می شود که تا حمله چنگیز مغول به ایران ادامه پیدا می کند. روش های معماری این مقطع تاریخ ایران که دربرگیرنده سلسله های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان است تحت عنوان رازی نامیده می شود. از بین سلسله های فوق الذکر معماری سلجوقیان از ارزش و اعتبار و کیفیت کم نظیری برخوردار است و در واقع عمده بحث حاضر در شیوه رازی مربوط به معماری سلاجقه می باشد. در این دوره مدارس بسیاری تاسیس شد که در آن فقه و ادب و علوم دیگر را تدریس و ترویج می کردند. طغرل در نیشابور مدرسه ای ساخت و برخی از وزراء نیز به تاسیس دارالعلمی اقدام نمودند، از قبیل خواجه نظام الملک که مدارس نظامیه را در شهرهای بغداد، اصفهان، نیشابور، مرو، هرات و بلخ احداث کرد. بدنبال این اقدام خواجه نظام الملک، عده دیگری از وزراء نیز به تقلید از او شروع به تاسیس مدارسی کردند که از آن جمله می توان از مدارس تاجیه نام برد که به دستور « تاج الملک قمی » رقیب نظام الملک احداث شدند. بدستور خواجه نظام الملک در مسجد جامع اصفهان گنبدی ساختند که به گنبد نظام الملک معروف است. چندسال بعد، بدستور تاج الملک رقیب خواجه، گنبد دیگری در مقابل گنبد خواجه نظام الملک احداث نمودند که به گنبد تاج الملک معروف است. بهرحال درمورد مدارس باید بگوئیم که: همه مدارس موقوفاتی را داشتند و بر آن موقوفات متولی و ناظر گمارده بودند و شاگردان و دانشجویان معمولا" هر کدام حجره و اتاقی در مدرسه داشتند و شهریه به آن ها پرداخته می شد. همچنین در بعضی از مدارس علوم دینی، فرش و اثاثیه نیز به طلاب علوم دینی داده می شد و چنانچه بیمار می شدند مخارج پزشک و داروی مورد نیاز ایشان را از همان محل عواید اوقاف می پرداختند. مدارس اکثرا" کتابخانه و مخازن کتاب داشته اند که مورد استفاده طلاب قرار می گرفته است. بطور کلی در این دوره بویژه در عهد سلجوقیان بناهای مذهبی و عمومی بسیاری مثل مساجد و مدارس و آب انبارها و ... برپا شدند.
