شیوه خراسانی
در همان هنگام که اهریمن نفاق کشور ساسانیان را به ورطه نیستی و نابودی می کشاند سروش خدایی بیابان نوردان عرب را از جاده کفر و نفاق به راه هدایت و نجات می خواند . عرب که حتی خود نیز خویشتن را پست و وحشی میخواند در زیر لوای دینی که محمد رسول الله آورده بود ، در راه وحدت و عظمت گام می زد . پیام تازه ای که خود را حامل آن می دانست همه جهان را به برادری و برابری و نیکی می خواند و از شرک و نفاق و ظلم و بیداد نهی می کرد . نه فقط همان اعراب که زندگیشان تماما" در فساد و شرک و تطاول می گذشت ، بلکه ایران و روم نیز که رسم و آئین دیرینشان دستخوش اختلاف و تعصب روحانیون گشته بود ، در آن روزگاران به چنین پیام دلنشین نیاز داشتند و آن را مژده رهایی و نجات تلقی می کردند . در اثر نشر این آئین اصول طبقاتی جامعه در هم فرو ریخت تا بدانجا که یعقوب لیث که میبایستی در سیستان به رویگری پردازد توانست امارات سیستان را بدست آورده و دودمان صفاریان را بنیان گذارد . از آنجایی که آئین اسلام بجز تقوی هیچ امتیاز دیگری برای برتری انسانها قائل نمی شود ، این امر به مزاج خلفای بنی امیه و بنی عباس که تفاخر نژادی و اشرافیت در خونشان جاری بود سازگار نمی آمد و سبب زیر پا گذاردن احکام گشته و به دنبال آن تضادهایی پدید آمد که طبعا" باعث بروز نهضت هایی در بین اعراب و ایرانیان و بر ضد این بندگان جاه و مقام و شهرت گشت .
از رهبران این جنبشها : به آفرید ، اسحاق ترک ، المقنع و بابک را می توان نام برد که همه برای نفوذ در دل مردم رنگ دینی به خود گرفتند و نیز از قیام هایی که منجر به تشکیل سلسله ای و تداومی هر چند کوتاه شد می توان از طاهریان در خراسان ، صفاریان در سیستان ، سامانیان در ماوراء النهر و علویان در طبرستان نام برد . به هر حال روش های رایج در معماری این دوره از تاریخ ایران تحت عنوان شیوه خراسانی نامیده می شود و مجموعه روش های معماری که از این به بعد مورد بررسی قرار خواهند گرفت یعنی خراسانی ، رازی ، آذری و اصفهانی در حقیقت هویت معماری ایران بعد از اسلام را مشخص می کنند و به همین دلیل از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند . در این قسمت به اولین شیوه معماری بعد از اسلام یعنی شیوه خراسانی پرداخته می شود.
